Een van de belangrijkste beslissingen rondom de uitvaart is de keuze tussen begraven of cremeren. Helaas komt het vaak voor dat nabestaanden niet weten wat de voorkeur van de overledene precies was. Het blijft dan gissen en het komt wel eens voor dat nabestaanden later spijt hebben van hun keuze. Hoewel het geen leuk onderwerp is, is het goed om eens na te denken wat beter bij u past: begraven of cremeren. En maak deze wensen ook kenbaar aan uw dierbaren of leg ze vast. Wilt u meer weten over begraven of cremeren, dan kunt geheel vrijblijvend een afspraak met mij maken.
Begraven
Eeuwenlang was begraven de enige manier van lijkbezorging in Nederland. Soms is de religieuze achtergrond bepalend in de keuze voor een begrafenis of crematie. Soms vinden nabestaanden het gewoon prettig dat er een graf is om naar terug te gaan. Sommigen voorspellen dat de voorkeur voor begraven sterker zal worden, omdat een begrafenis en het graf zich beter lenen voor een vorm van rituele invulling.
Wordt er gekozen voor crematie, dan is een begraving niet per definitie uitgesloten. Een urn kan worden bijgezet in een graf. Partners kunnen soms zo ieder hun eigen keuze volgen en toch bij elkaar een laatste rustplaats vinden. Een graf kan voor de nabestaanden een fijne en rustgevende omgeving zijn om de overledene nog eens te bezoeken en het kan een plek zijn om te rouwen.
Maar hoe maakt u nu de keuze? Stel uzelf de volgende vragen:
-
Wat zou ik zelf het liefst willen?
-
Wie laat ik achter en wat zouden zij prettig vinden?
-
Op welke begraafplaats zou ik willen liggen?
-
Welk plekje zou ik dan mooi vinden?
-
Wat betekent begraven op de lange termijn?
-
Heb ik andere familieleden of vrienden die begraven zijn? Wat vond ik daarvan?
Hebt u nog geen idee wat u zelf zou willen? Ga eens kijken op een aantal begraafplaatsen. Veel begraafplaatsen hebben de mogelijkheid om een graf reeds te reserveren.
Cremeren
Een crematie houdt in dat het lichaam in een oven wordt verbrand. De as wordt opgevangen en in een urn bewaard. Na het cremeren wordt de as 30 dagen in het crematorium bewaard, waarna deze wordt overhandigd aan de familie. Met de urn kan men verschillende dingen doen. Zo kunt u de as bewaren in een speciaal ontworpen urn, maar u kunt de as ook uitstrooien op een voor uzelf of voor de overledene belangrijke bestemming. Het is zelfs mogelijk om de as te begraven. Er zijn op bijna alle begraafplaatsen speciale urnenmuren. U kunt zelfs een graf kopen om de urn in te plaatsen of de as bijzetten bij een reeds begraven familielid, vriend of vriendin. Om tot een goede keuze te komen kunt u eens een bezoek brengen aan een crematorium. Vraag eens in uw omgeving wat de ervaringen van anderen zijn die een naaste hebben gecremeerd en welke keuze zij zelf zouden maken.
Wilt u weten of cremeren meer bij u past? Stel uzelf dan de volgende vragen:
-
Wat zou ik zelf het liefst willen?
-
Wie laat ik achter en wat zouden zij prettig vinden?
-
Zou ik uitgestrooid willen worden en welk plekje zou ik dan mooi vinden?
-
Wat betekent een crematie over een aantal jaren voor mijn omgeving?
-
Heb ik andere familieleden of vrienden die gecremeerd zijn en wat vond ik daar zelf van?
Andere mogelijkheden voor een uitvaart
Naast begraven en cremeren zijn er ook andere mogelijkheden:
Ter beschikking stellen aan de wetenschap
In 1632 schilderde Rembrandt van Rijn zijn beroemde Anatomische Les van Dr. Nicolaes Tulp. Dergelijke praktijklessen, waarin het lichaam van een overleden misdadiger centraal stond, werden alleen in de winter gegeven, omdat dode lichamen in warmere jaargetijden niet lang konden worden bewaard. De moderne wetenschap heeft nog steeds behoefte aan menselijke lichamen. Uiteraard worden hier niet langer de stoffelijke resten van criminelen voor gebruikt. Op vrijwillige basis kunt u uw lichaam na uw dood ter beschikking stellen aan de wetenschap. Als u uw lichaam na uw dood ter beschikking aan de wetenschap wilt stellen, dient u bij leven contact op te nemen met een van de Nederlandse universiteiten of met een aan een universiteit verbonden ziekenhuis. De voorwaarden zullen van universiteit tot universiteit verschillen. Geen van de universiteiten zal u kunnen garanderen dat uw lichaam uiteindelijk ook daadwerkelijk wordt geaccepteerd – de vraag of u begraven of gecremeerd wilt worden is met de keuze terbeschikkingstelling dus niet uit de wereld. Een en ander hangt logischerwijs samen met de wetenschappelijke behoefte aan lichamen op het moment van overlijden. Er kan simpelweg een overschot aan lichamen zijn; jaarlijks zijn er circa 500 lichamen nodig. Daarnaast kan ook op basis van de doodsoorzaak worden besloten een lichaam niet te accepteren. Hierbij kan gedacht worden aan een te hoge leeftijd, kanker, besmettelijke ziekten of een ongeluk waardoor het lichaam te ernstig beschadigd is. Uitvaartverzorging Henk van Vemde kan uw documentatie doen toekomen van de universiteit Maastricht.
In de praktijk is er dan weinig tijd om afscheid van de overledene te nemen. Binnen 24 uur willen de medische faculteiten het lichaam kunnen conserveren. Vaak wordt het geconserveerde lichaam lange tijd bewaard voor het daadwerkelijk onderzocht wordt. Wettelijk is bepaald dat er hoe dan ook niet binnen 36 uur na overlijden met onderzoek mag worden begonnen. Over wat er na ontleding (en dat kan dus geruime tijd na uw overlijden zijn) met uw stoffelijke resten gebeurt, dient u duidelijke afspraken met de betreffende universiteit te maken. Doorgaans worden gedoneerde lichamen anoniem begraven of verbrand. Aan terbeschikkingstelling zijn hoe dan ook geen financiële consequenties verbonden. Wanneer u uw lichaam ter beschikking wilt stellen aan de wetenschap, dient u deze wens expliciet schriftelijk vast te leggen in een testament of een codicil. Bovendien dient u een formulier van de betreffende medische faculteit in te vullen en moet een van uw nabestaanden schriftelijk bevestigen dat hij of zij op de hoogte is van uw wens.
Zeemansgraf
Ook in het geval dat iemand op een schip overlijdt, geldt dat de wens van de overledene bepalend is voor wat er met het lichaam gebeurt. Indien er geen wilsbeschikking bekend is, wordt het lijk teruggebracht naar het land van herkomst van de overledene. Er zijn wel eisen voor de manier waarop het stoffelijk overschot bewaard dient te worden. Kan aan deze voorwaarden niet worden voldaan, dan zal het lijk overboord gezet moeten worden. Dat mag niet eerder dan 36 uur na het overlijden. Alleen als dat de gezondheidstoestand aan boord in gevaar zou brengen mag het lijk eerder overboord. Maar tegenwoordig zijn de transportmiddelen zo snel dat de noodzaak om een lijk overboord te zetten nauwelijks voorkomt.
In Nederland is het zeemansgraf niet toegestaan. Wie dat toch wil, zal moeten uitwijken naar landen waar het wel is toegestaan. Dat kan bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk. Daar zijn op vier plaatsen aan de kust van Schotland en Engeland troggen aangewezen voor zeebegrafenissen. Op deze plaatsen is de zee meer dan 300 meter diep. Daar mag niet gevist worden en dat wordt ook echt door de milieudienst gecontroleerd. In het Verenigd Koninkrijk komt een zeemansgraf ongeveer 25 tot 30 maal per jaar voor. Een firma, de Britannia Shipping Company for Burial at Sea, levert zo'n twee keer per maand geheel verzorgde zeebegrafenissen voor 2700 pond.
Overigens is een zeebegrafenis wel aan bepaalde voorwaarden gebonden. Zo wordt de overledene geplaatst in een massief houten kist. Die moet verzwaard zijn met minimaal 100 kilo, ten minste 12 gaten van 20 mm aan elke zijde hebben en met twee stalen banden afgesloten worden om te voorkomen dat de kist door de klap van de tewaterlating uiteenvalt. De overledene krijgt een plastic band met identificatie om arm, been en nek met daarin een code geperst.
Na het overboord zetten zakt de kist in de trog. Na ongeveer twee jaar is de overledene volledig geskeletteerd. Ook in Portugal is een zeemansgraf wettelijk mogelijk, al is het daar nooit voorgekomen met buitenlanders. Verder is het mogelijk in Zuid-Afrika, rond Kaap de Goede Hoop, en in sommige Amerikaanse staten die grenzen aan zee. Een overleden Nederlander zou dus eerst vervoerd moeten worden naar het buitenland. Daarvoor moeten verschillende formaliteiten vervuld worden. Meestal gebruikt men hiervoor een lijkenpas, een zogenaamd laisser-passer, maar deze is voor transport naar Engeland niet verplicht. Het document wordt afgegeven door de burgemeester van de gemeente van overlijden en is een verzoek om de overledene vrijelijk en zonder belemmering te laten passeren.
Cryomatie
De nieuwe manier van lijkbezorging? Cryomatie (lyofilisatie of vriesdrogen) is een nieuwe manier om stoffelijke overschotten te laten vergaan. Bij deze techniek wordt het lichaam bevroren, waarna het door kleine trillingen in een organische substantie uiteenvalt. Na verwijdering van lichaamsvreemde stoffen, zoals kwik en bijvoorbeeld kunstheupen, kan het ‘overschot’ worden begraven of gecremeerd. Eind 2004 is een oproep gedaan om een nieuwe naam te bedenken voor vriesdrogen of lyofilisatie. Hierop reageerde een recordaantal van meer dan 1.200 mensen die 750 verschillende namen bedachten. In maart 2005 werd bekendgemaakt dat cryomeren als nieuwe naam voor vriesdrogen is gekozen.
Cryomatie wordt nu nog nergens ter wereld toegepast. Het proces is ontwikkeld door een Zweedse biologe, die er onder andere samen met Yarden verder onderzoek naar verricht. In Zweden zijn ze al vrij ver met de ontwikkeling van een eerste plek waar cryomatie mogelijk zal zijn. Ten opzichte van ‘direct’ begraven heeft cryomatie als voordeel dat er geen schadelijke stoffen in de bodem komen. En anders dan bij een crematie zijn er geen filters nodig die na gebruik vervuild in de afvalstroom terecht komen.
Mocht een partij in de uitvaartwereld tot de conclusie komen dat het een en ander technisch en financieel haalbaar is en er voldoende behoefte aan is bij de uitvaartconsument, dan zal vóór de daadwerkelijke invoering eerst de Wet op de lijkbezorging moeten worden aangepast.
De vier stappen van cryomatie:
1. Het stoffelijk overschot wordt in 10 dagen gekoeld tot min 18 graden Celsius.
2. Het door en door bevroren lichaam wordt ondergedompeld in vloeibare stikstof (-196 graden), waardoor het heel broos wordt.
3. Dit ijslichaam wordt blootgesteld aan kleine trillingen en valt uiteen in een organische substantie.
4. Het kwik (van vullingen) en eventuele resten van chirurgische metalen worden magnetisch verwijderd.
5. Ongeveer 25 tot 30 kilo droog poeder blijft over en wordt in een milieuvriendelijke kist (van bijvoorbeeld aardappelzetmeel) gedaan.
6. De kist kan worden begraven in een klein formaat graf. De overblijfselen zullen binnen 6 tot 12 maanden tot compost zijn vergaan. Op het graf kan een boom worden geplant die de compost als voeding gebruikt.
Hydrolyse
In de Verenigde Staten heeft het bedrijf WR2 – gespecialiseerd in afvalverwerking, een prototype gebouwd voor een nieuwe methode van lijkbezorging: de alkalische hydrolyse. Bij alkalische hydrolyse worden onder invloed van alkali (natronloog) en water de chemische verbindingen in het lichaam verbroken, waardoor een stoffelijk overschot tot 3% van zijn oorspronkelijke gewicht wordt gereduceerd. Blijft over: een hoopje calciumfosfaat (minerale as) en vloeistof. Volgens de Amerikaanse producent is dat een steriele, waterige oplossing. Het proces zou goedkoper zijn dan crematie. Andere voordelen: Het is schoon en milieuvriendelijk. Het afvalwater kan via de normale waterzuiveringsinstallaties worden verwerkt en de as gaat in een urn. Deze methode leidt tevens tot een aanzienlijke besparing van gewicht en ruimte, omdat het stoffelijk overschot met 97% wordt gereduceerd. Alkalische hydrolyse wordt in de Verenigde Staten al toegepast voor de vernietiging van geïnfecteerde dieren en voor het verwerken van dierlijk afval en anatomische resten.
Alternatieven
De Wet op de lijkbezorging staat nog geen andere bestemmingen toe dan de traditionele vier (begraven, cremeren, het zeemansgraf en terbeschikkingstelling aan de wetenschap). Maar het is niet onwaarschijnlijk dat bij een volgende herziening van de wet een plaats moet worden ingeruimd voor cryomatie en alkalische hydrolyse. In Engeland is Sandy Sullivan begonnen met het officieel op de markt brengen van alkalische hydrolyse als alternatieve methode van lijkbezorging. Hij heeft de methode omgedoopt tot “resomation”. Volgens Sullivan biedt de methode veel voordelen. Zo is er minder milieubelasting, omdat er geen kwik- of dioxine-uitstoot plaatsvindt. Het proces is goedkoper dan cremeren en de installaties nemen minder plaats in. Sullivan is in gesprek met een aantal Britse crematoria over het plaatsen van een proefinstallatie.
